Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Kalendarium Łodzi 1945-1989. Od stalinizmu, przez małą stabilizację, do wyborów 1989

Anna Gronczewska
Łódź po zakończeniu II wojny światowej była nieformalną stolicą Polski
Łódź po zakończeniu II wojny światowej była nieformalną stolicą Polski fot. archiwum Muzeum Tradycji Niepodległościowych
Skończyła się II wojna światowa. Łodzianie zaczynają na nowo życie. Miasto przez pewien czas pełni rolę nieformalnej stolicy kraju, zjeżdżają tu znani artyści, intelektualiści, naukowcy, tworzą się nowe instytucje. Łodzianie zaczynają żyć codziennością w nowym ustroju...

Rok 1945 rozpoczął nowe czasy w mieście. Po okupacyjnym koszmarze życie wraca do normy. 30 stycznia łodzianie słyszą pierwszą, powojenną audycję Radia Łódź, które działa początkowo przy al. Kościuszki 108. 1 lutego ukazuje się pierwszy, powojenny numer "Dziennika Łódzkiego". Po 10 dniach jego wydawanie zostaje zawieszone. Gazeta ponownie ukazuje się 6 lipca 1945 toku.

Natomiast na początku lutego rozpoczyna się stopniowy rozruch łódzkiej elektrowni. 4 lutego obowiązki tymczasowego prezydenta Łodzi obejmuje generał Kazimierz Witaszewski, nazywany potem "generałem gazrurką". Dzień później zaczynają się zapisy do szkół średnich na terenie Łodzi, Pabianic i Zgierza. W lutym powstaje też Tymczasowy Komitet Żydowski, z czasem przemianowany na Wojewódzki Komitet Żydowski. Do końca roku 1945 w Łodzi zarejestrowanych jest około 27 tys. osób pochodzenia żydowskiego.

Jednak radość z wyzwolenia zostanie zakłócona już na początku kwietnia 1945 roku. - W kilkudziesięciu zakładach pracy Łodzi trwają strajki pracowników domagających się podwyżek, lepszej aprowizacji oraz tańszej komunikacji publicznej - czytamy w "Najdłuższym pół wieku. Kalendarium Łodzi 1939-1989" wydanym przez łódzki oddział IPN. - Akcje strajkowe będą ponawiane do sierpnia 1945 roku.

W Łodzi rozpoczynają się kursy w przeniesionej tu z Lublina Centralnej Szkole PPR. Mieści się ona w dawnym gimnazjum niemieckim przy al. Kościuszki 65. Ale już w maju do życia powołane zostają Uniwersytet Łódzki i Politechnika Łódzka. Pierwszy rektorem UŁ zostaje prof. Tadeusz Kotarbiński, a PŁ - prof. Bohdan Stefanowski. We wrześniu realizowane jest postanowienie o amnestii. Ujawnia się około 500 żołnierzy AK i Narodowych Sił Zbrojnych. A 22 tysiące łodzian próbuje szukać szczęścia na Ziemiach Odzyskanych. 18 listopada następuje uroczyste odsłonięcie w Parku im. Poniatowskiego pomnika ku czci poległych żołnierzy Armii Czerwonej. 5 grudnia zamordowany został Bolesław Ściborek, działacz PSL i poseł do Krajowej Rady Narodowej. O zabójstwo oskarżone jest podziemie antykomunistyczne.

- Po latach okazało się, że zabójcą jest zazdrosny mąż, który zabił go we własnym mieszkaniu przy ul. Przejazd 30 - czytamy w "Kalendarium Łodzi". Kilkanaście dni później całe miasto mówi o innym zabójstwie: studentki stomatologii Marii Tyrankiewiczówny. W mieście rozchodzi się pogłoska, że zamordowali ją radzieccy żołnierze.

1 stycznia 1946 roku przy al. Kościuszki 1 zostaje otwarty pierwszy w mieście Urząd Stanu Cywilnego. 11 lutego kilku działaczy z Korpusu Obrony Narodowej pod dowództwem Władysława Stanilewicza wysadza pomnik w Parku im. Poniatowskiego. W kwietniu zostaje otwarta średnia szkoła prawnicza. Zgłasza się około 150 kandydatów na prokuratorów. Nauka w szkole trwa pół roku. 3 maja maja dochodzi do starć demonstrującej młodzieży z wojskiem i milicją. Około 130 osób zostaje zatrzymanych, a 40 doznaje poważnych obrażeń. 23 maja w łódzkich fabrykach zaczyna się kolejna fala strajków. Robotnicy domagają się podwyżek i zrównania ich płac ze średnią krajową. Strajki trwają do lipca. Władza częściowo ulega żądaniom, ale jednocześnie zmusza robotników do wstępowania w szeregi PPR.

28 października dochodzi do największej katastrofy kolejowej w dziejach Łodzi. Na stojący na Dworcu Kaliskim na niewłaściwym torze pociąg osobowy najeżdża ekspres z Wrocławia. Ginie 21 osób, z czego 14 na miejscu. 17 grudnia Wojskowy Sąd Rejonowy w Łodzi skazuje na karę śmierci Stanisława Sojczyńskiego "Warszyca" i jego żołnierzy. Trzy dni później Watykan przyjmuje rezygnację z urzędu biskupa Włodzimierza Jasińskiego. Jego miejsce zajmuje ks. bp Michał Klepacz.

30 kwietnia 1947 roku rusza proces Hansa Biebowa, który zarządzał Litzmannstadt Ghetto. Zostaje skazany na karę śmierci. Do Łodzi przyjeżdża z Zachodu żołnierz AK i więzień Pawiaka, Michał Słomczyński. W czerwcu ukazuje się jego pierwsza książka. Po latach wiele osób przeczyta jego kryminały wydawane pod pseudonimem Joe Alex. 1 września ma miejsce ważne wydarzenie. Przy ul. Piotrkowskiej 100 zostaje otwarty pierwszy w Polsce Spółdzielczy Dom Towarowy.

W styczniu 1948 roku następuje połączenie znacjonalizowanych zakładów pracy. Jest ich w Łodzi około 1250. - Fabryki włókiennicze to 70 procent tych przedsiębiorstw i zatrudniają około 150 tysięcy osób - czytamy w "Kalendarium". - Stopniowo rozwija się wprowadzany przez Niemców przemysł elektromaszynowy. W 1955 roku stanowi 6 procent, a w 1978 roku już 22 procent łódzkich przedsiębiorstw.

W czerwcu otwarte zostaje Muzeum Sztuki, a w lipcu Teatr Lalek "Arlekin". Z kolei w grudniu powstaje Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. W Łodzi należy do niej około 55 tysięcy osób. Władze chwalą się, że od 1945 roku wybudowano w mieście 2,3 tysiąca mieszkań.

W marcu 1949 roku Julian Tuwim uzyskuje tytuł doktora honoris causa UŁ. Natomiast w kwietniu prezydent miasta, Eugeniusz Sławiński zostaje ministrem przemysłu lekkiego. Kieruje tym resortem przez 19 lat. 12 listopada przedstawieniem "Brygada szlifierza Karhana" rozpoczyna działalność Teatr Nowy.

1 stycznia 1950 roku z UŁ wyodrębnia się Akademia Medyczna. Jej rektorem zostaje prof. Emil Paluch. W styczniu 1951 roku UB zatrzymuje jezuitę, ojca Tomasza Rostworowskiego. Zostaje skazany na 12 lat więzienia. W marcu rusza budowa najdłuższego wodociągu Pilica - Łódź. 20 lipca zostaje ogłoszona amnestia dla osób represjonowanych z powodu podpisania volkslisty. 9 listopada w Łodzi zostaje zatrzymany generał August Fieldorf "Nil", skazany potem na karę śmierci i stracony. Trwa współzawodnictwo pracy w łódzkich zakładach. W Łodzi synonimem przodowniczki jest włókniarka Wanda Gościmska.

Rok 1951 rozpoczyna się uruchomieniem nowych połączeń tramwajowych na Stoki, Nowe Złotno i Karolew. Kończy się zaś informacją, że w liczącej 640 tysięcy mieszkańców Łodzi notuje się największy w kraju wskaźnik przyrostu naturalnego - na tysiąc mieszkańców przypada 15,2 urodzeń. 1 maja 1952 roku otwarty zostaje Park Staromiejski. Miesiąc później w kinie "Wisła" przy ul. Przejazd (teraz Tuwima) zostaje wyświetlony pierwszy polski film kolorowy. Jest on poświęcony zespołowi "Mazowsze".

Łódź bryluje w kraju jeśli chodzi o rozwój handlu. 29 października 1952 roku zostaje otwarty Dom Handlowy "Delikates". Mieści się przy ul. Piotrkowskiej 82 i jest pierwszym takim domem w Polsce. Kilkanaście dni później przy ul. Piotrkowskiej 109 ma miejsce uroczyste otwarcie "Domu Książki". Także w grudniu Komitet Łódzki PZPR przeprowadza się do nowoczesnego gmachu przy al. Kościuszki 107/113.

W lutym 1953 roku odbywa się I Łódzki Zlot Młodych Przodowników Pracy. 5 marca ogłoszona zostaje żałoba po śmierci Józefa Stalina. 1 września przy ul. Zachodniej otwarto nowoczesny Zakład Kąpielowy. To największa łódzka łaźnia: ma 33 wanny, 43 natryski, pomieszczenia do kąpieli parowej i tzw. rzymską łaźnię. 27 grudnia umiera Julian Tuwim.

Rok 1954 rozpoczyna się od podziału Łodzi na siedem dzielnic - Bałuty, Chojny, Polesie, Ruda, Staromiejska, Śródmieście, Widzew. Od 1946 roku w mieście były tylko trzy dzielnice - Północ, Południe i Śródmieście. 9 stycznia otwarty zostaje Wojewódzki Dom Kultury. Mieści się przy ul. Traugutta 18, w gmachu dawnego Domu-Pomnika im. marszałka Piłsudskiego. 3 maja przez Łódź przejeżdża Wyścig Pokoju. W październiku zostaje uruchomione połączenie elektryczne między Łodzią a Warszawą.

We wrześniu 1955 roku pierwszym sekretarzem KŁ PZPR zostaje Michalina Tatarkówna-Majkowska. Będzie stała na czele łódzkiej partii przez 10 lat. W listopadzie zaczyna działać całodobowe pogotowie milicyjne i zostaje oddana do użytku pierwsza nitka wodociągu Pilica - Łódź.

W styczniu 1956 roku na ulicy Piotrkowskiej zostają zainstalowane pierwsze lampy jarzeniowe. W marcu ogłoszono żałobę po śmierci Bolesława Bieruta. W kwietniu z więzień wychodzą działacze antykomunistyczni. 30 czerwca w jedenastu największych łódzkich zakładach pracy odbywają się masówki potępiające i domagające się ukarania uczestników poznańskiego Czerwca 1956. 22 lipca pierwszą audycję nadaje Łódzki Ośrodek Telewizyjny.

A w sierpniu do Łodzi przyjeżdża premier Józef Cyrankiewicz. 23 października odbywa się więc młodzieży studenckiej i robotniczej w hali "Wimy". Potępiają stalinowskie praktyki PZPR. W sierpniu strajkują pracownicy MPK. Część z nich trafia potem na ławę sądową. 1 października otwarta zostaje Hala Sportowa.

Trwa epoka zwana gomułkowską, nazywana też czasem małej stabilizacji. W 1958 roku otwarty zostanie przy ul. Przybyszewskiego pierwszy w Łodzi sklep "Motozbytu". W czerwcu tego samego roku Rada Narodowa uchwala, że na jednego łodzianina nie może przypadać więcej niż 10 m kw powierzchni mieszkaniowej. 10 września kończy się akcja usuwania krzyży z łódzkich szkół, przywróconych po październikowej odwilży.

Drużyna ŁKS zdobywa Mistrzostwo Polski w piłce nożnej. Pierwsze dla Łodzi! 21 lipca 1959 roku zostaje oddane do użytku osiedle na Żubardziu. Od końca lipca, tak jak we wszystkich polskich miastach, poniedziałek staje się bezmięsnym dniem. Mięsa nie podawano w barach i restauracjach, a w sklepach mięsnych można było kupić tylko podroby, kaszanki, salcesony.

Od 1 stycznia Łódź podzielona jest na pięć dzielnic - Bałuty, Śródmieście, Widzew, Górną i Polesie. 16 lutego w łódzkiej filharmonii występuje Artur Rubinstein. 21 lipca następuje odsłonięcie odbudowanego pomnika Tadeusza Kościuszki. Tego dnia otwarto też stadion "Startu", osiedle im. Włady Bytomskiej na Dołach.

15 kwietnia 1961 roku przy ul. Armii Czerwonej (dzisiaj al. Piłsudskiego) otwarto pierwszy w Łodzi samoobsługowy salon pralniczy. Dwa tygodnie później w budynku dawnej Białej Fabryki zostaje otwarte Muzeum Włókiennictwa. Między lipcem a wrześniem w autobusach jeżdżących wzdłuż ul. Piotrowskiej działają automatyczne kasowniki.

9 sierpnia dochodzi do strzelaniny w ogrodzie botanicznym. Ginie ścigany przestępca, a milicjant zostaje ranny. W 1962 roku zapadają surowe wyroki w tzw. aferze wełnianej. Dwie osoby dostają kary dożywocia. Skazano ich za kradzież 4,5 tony niedoprzędu wełnianego za 2,5 miliony złotych. W kwietniu 1963 roku otwarty zostaje bar samoobsługowy "Balaton". Mógł obsłużyć cztery tysiące osób dziennie! Pojawia się w nim tzw. system szwedzki. Jadłospis obejmował siedem potraw. W listopadzie tego samego roku w Hali Sportowej występuje Paul Anka.

W sierpniu 1964 roku Łódź pożegnała się z latarniami gazowymi na ul. Piotrkowskiej. 19 stycznia 1967 roku zostaje otwarty Teatr Wielki. 10 czerwca w związku z milenijnymi obchodami w diecezji do Łodzi przyjeżdża kardynał Karol Wojtyła. Wygłasza kazanie podczas mszy świętej w łódzkiej katedrze. W październiku na łódzkie ulice wyjeżdża pierwszy autobus przegubowy, "Jelcz". Do użytku oddany zostaje "Uniwersal",

Burzliwy przebieg mają w Łodzi wydarzenia marca 1968 roku. Odbywają się demonstracje, wiece studenckie. W końcu dochodzi do strajku części wydziałów UŁ i PŁ. Przywódcy strajku zostają aresztowani. Rozpoczyna się nagonka na łodzian pochodzenia żydowskiego. Na jej skutek z Łodzi wyjeżdża 1145 osób o semickich korzeniach.

Lata siedemdziesiąte to epoka Gierka. W Łodzi rozpoczyna się strajkami między innymi łódzkich włókniarek, sprzeciwiających się podwyżkom cen. Na skutek tego protestu zostały cofnięte. Łódzkie inwestycje zostają ujęte w planie pięcioletnim.

Przebudowano między innymi wiele ulic, powstało przejście podziemne przy ul. Kilińskiego i Traugutta, odnowiono Dworzec Fabryczny. W 1973 roku do łódzkich domów popłynęła woda z ujęcia w Sulejowie. Otwarto kolejny niezwykle popularny dom handlowy "Central". W Parku Zdrowie uruchomiono lunapark i kąpielisko "Fala". Na przełomie 1978 i 1979 roku do Łodzi zawitała zima stulecia. Temperatura sięgała minus 30 stopni, mieszkańcy Widzewa Wschodu przez kilkadziesiąt godzin nie mieli wtedy prądu. Śnieżyca sparaliżowała ruch na ulicach.

Rok 1980 to czas strajków. Zaczynają się już w lipcu, w zakładach "Teofilów". Fala nasila się w sierpniu. Pracę zawiesza kilkadziesiąt zakładów, nie kursuje komunikacja miejska. We wrześniu powstaje Międzyzakładowy Komitet Założycielski "Solidarność", jego przewodniczącym zostaje Andrzej Słowik. Z czasem przekształca się w Zarząd Regionalny "Solidarności". W lipcu 1981 roku ul. Piotrkowską przechodzi marsz głodowy. 13 grudnia, jak w całym kraju, zostaje wprowadzony stan wojenny.

Następują internowania działaczy opozycyjnych. Następnego dnia zaczyna się strajk w około trzydziestu łódzkich zakładach pracy. 30 grudnia Andrzej Słowik i Jerzy Kropiwnicki zostają skazani na 4,5 roku więzienia, Sąd Najwyższy podwyższa im wyroki do sześciu lat.

W latach osiemdziesiątych łódzcy kibice przeżywają chwile radości związane z sukcesami Widzewa, który dwa razy zdobywa mistrzostwo Polski, a w 1983 roku gra w półfinale Pucharu Europy. W 1984 roku na mocy amnestii na wolność wychodzą więźniowie polityczni, w tym Słowik i Kropiwnicki. Następuje jednak rozłam w podziemnych strukturach łódzkiej "Solidarności".

Jednym z największych wydarzeń 1985 roku jest wizyta Lucelli Santos i Rubena de Falco, bohaterów brazylijskiego serialu "Niewolnica Isaura". 13 czerwca 1987 roku do Łodzi przyjeżdża papież Jan Paweł II. W 1988 roku zaczynają się strajki, m.in. w Łódzkich Zakładach Przemysłu Skórzanego "Skogar", "Arleanie". Janusz Baranowski zakłada konkurencję PZU, Spółdzielczy Zakład Ubezpieczeń "Westa". 26 maja oddano do użytku Centrum Zdrowia Matki Polki.

22 lutego 1989 roku do Łodzi przyjeżdża Lech Wałęsa. W hali ŁKS spotyka się z tysiącami działaczy "Solidarności". 5 marca powstaje Łódzkie Porozumienie Obywatelskie. W kwietniu przy ul. Piotrkowskiej powstaje pierwszy prywatny kantor wymiany walut. W maju rozpoczynają się strajki łódzkich studentów domagających rejestracji Niezależnego Zrzeszenia Studentów. 4 czerwca odbywają się wybory do Sejmu kontraktowego.

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na dzienniklodzki.pl Dziennik Łódzki