Na wezwanie Józefa Piłsudskiego do Legionów wstąpiło 800 łodzian

Czasem słyszy się, że Łódź to miasto bez tradycji w ogóle, a patriotycznych w szczególności. Jeśli już, to jakaś lewica, śpiewająca "Czerwony sztandar" albo - co gorsza - "Międzynarodówkę". Nie wszyscy wiedzą jednak, że Łódź to ośrodek tradycji piłsudczykowskiej, sięgającej schyłku XIX wieku. W Łodzi właśnie aresztowano w 1900 roku Józefa Piłsudskiego, gdy w mieszkaniu przy ulicy Wschodniej 19 redagował konspiracyjnie organ PPS "Robotnik". W rewolucji 1905 roku, która tak żywo zapisała się w pamięci miasta, jedną z głównych sił była Organizacja Bojowa PPS, założona i kierowana przez Józefa Piłsudskiego. Do Łodzi w październiku 1914 roku przybyli emisariusze Piłsudskiego - już jako komendanta głównego Związków Strzeleckich, by prowadzić agitację do podjęcia walki zbrojnej przeciw zaborcy rosyjskiemu i rozpocząć werbunek ochotników.

Ukazało się wtedy pismo, zagrzewające do tego czynu, o nazwie "Do broni". Tuż po cywilnych wysłannikach przybyły pierwsze oddziały legionistów, wśród nich szwadron kawalerii. W budynku dzisiejszego III Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Kościuszki znalazła siedzibę Komenda Wojsk Polskich, gdzie prowadzono nabór żołnierzy, w zabudowaniach obecnego Urzędu Skarbowego Łódź-Polesie przy ulicy 6 Sierpnia 84/86, dawnych koszarach rosyjskiej artylerii, lokowano tych ochotników, by za kilkanaście dni wysłać ich do Piotrkowa Trybunalskiego, gdzie poddawano ich pośpiesznemu szkoleniu i doposażeniu wojskowym rynsztunkiem. W gmachu dzisiejszego oddziału rejonowego NBP przy alei Kościuszki 14 znalazła miejsce Polska Organizacja Narodowa - pierwszy w Łodzi organ administracji państwowej stopnia ponadpowiatowego.

Zaciąg do Legionów zaowocował w latach 1914 - 1916 powołaniem do tej formacji około ośmiuset łodzian, którzy stanęli z bronią w ręku do walki o wolną Polskę.

W drugiej połowie lat trzydziestych XX wieku zbudowano w naszym mieście pomnik Józefa Piłsudskiego, jakiego żadne inne miasto nie miało. Pomnik ten został pomyślany nie jako monument, ale jako dom kultury, który by służył społeczeństwu. Łódzki Dom Kultury - Dom Pomnik Józefa Piłsudskiego przy ulicy Romualda Traugutta 18 służy do dzisiaj sprawom kultury Łodzi.

W latach 70. XX wieku zawiązał się w Łodzi z inicjatywy nieżyjących już Władysława Barańskiego i Andrzeja Ostoja-Owsianego Społeczny Komitet Pamięci Józefa Piłsudskiego, z którego inicjatywy w listopadzie 1981 roku na budynku kamienicy przy ulicy Wschodniej 19, w której aresztowano Józefa Piłsudskiego, została wmurowana pamiątkowa tablica, poświęcona Marszałkowi. Miejsce to w czasie stanu wojennego stało się swoistą mekką środowisk patriotycznych naszego miasta. Wreszcie w roku 1985 tenże komitet podjął dzieło budowy pomnika Marszałka Piłsudskiego, który zlokalizowano obok wspomnianego Łódzkiego Domu Kultury i odsłonięto w maju 1997 roku.

I wreszcie powstała w Łodzi w roku 1990 Komenda Łódzka Związku Legionistów Polskich jako oddział Komendy Głównej w Krakowie - po reaktywowaniu tego związku, zdelegalizowanego przez komunistyczne władze w 1947 roku. Członkowie tego związku propagowali idee niepodległościowe i ideały marszałka Piłsudskiego na terenie centralnej Polski.

W 1999 roku, w wyniku rozłamu, powstała nowa organizacja o nazwie Związek Legionistów Polskich i Ich Rodzin z siedzibą w Warszawie, do którego przeszła większość członków ze starego związku. Oddział łódzki podjął bardzo ożywioną działalność, organizując od 2001 roku publiczne uroczyste obchody ważnych rocznic narodowych (powstania styczniowego, powstania listopadowego, przybycia do Łodzi pierwszych oddziałów legionowych i werbunku ochotników do Legionów) i wspomnień o polskich wodzach, przede wszystkim o Józefie Piłsudskim, organizując odczyty i spotkania środowiskowe. Ta aktywność łódzkich "legionistów" spowodowała, że w 2009 roku zarząd główny Związku Legionistów Polskich i Ich Rodzin przeniósł swoją siedzibę z Warszawy do Łodzi i tak już pozostało.
ZLPiIR podjął żywą współpracę ze Społecznym Komitetem Pamięci Józefa Piłsudskiego. Z inicjatywy obu tych organizacji zawieszono w Łodzi w historycznie uzasadnionych miejscach siedem tablic pamięci, poświęconych powstańcom 1863 roku, Legionom i marszałkowi Piłsudskiemu.

W związku ze zbliżającym się jubileuszem stulecia powołania Legionów ZLPiIR wystąpił z inicjatywą zorganizowania w całym województwie łódzkim obchodów pamięci wydarzeń, związanych z Legionami i ogłosił apel do jednostek samorządowych województwa na terenach związanych z miejscami bitewnymi czy z zapleczem organizacyjnym pułków legionowych. Apel ten dzięki życzliwemu poparciu wojewody łódzkiego szybko zaczął się przeistaczać w harmonogram konkretnych przedsięwzięć organizacyjnych, których lista na koniec lipca 2014 roku zamyka się liczbą pięćdziesięciu różnych imprez, które koordynuje biuro wojewody. Są na tej liście m.in.: sesje naukowe i popularnonaukowe, wydanie kilku książek, wystawy, odsłonięcie nowych tablic pamięci, nawiedzenie miejsc bitew, włączenie się młodzieży do tradycyjnego Marszu Szlakiem I Kompanii Kadrowej z Krakowa do Kielc, konkursy w szkołach, spotkania młodzieży z członkami rodzin legionowych, nawiedzenie miejsca największej bitwy legionowej w Kostiuchnówce na Wołyniu i cmentarzy legionowych na Ukrainie, odwiedzenie grobów legionistów na łódzkich cmentarzach.

Wymienione rodzaje przedsięwzięć dotyczą - nie licząc Łodzi - miejscowości takich, jak: Piotrków, Radomsko, Gomunice, Rozprza, Kamieńsk, Goszczanów, Warta, Łęczyca, Łowicz, Nieborów, Wartkowice (Gostków), Ozorków.

Duszą i motorem tych przedsięwzięć stulecia tradycji legionowych był i jest emerytowany nauczyciel historii liceów łódzkich doktor Tadeusz Zbigniew Bogalecki, doradca naukowy Związku Legionistów Polskich i Ich Rodzin.

Kulminacją obchodów w Łodzi będzie wmurowanie kamienia węgielnego pod pomnik Legionów Polskich w parku noszącym imię Legionów, w rejonie ulicy Bednarskiej i Sanockiej, 17 października 2014 roku o godz. 11, w setną rocznicę przybycia do Łodzi oddziału Legionów. Pomnik powstaje z inicjatywy Związku Legionistów Polskich i Ich Rodzin i Społecznego Komitetu Pamięci Józefa Piłsudskiego. Wsparcia w przygotowywaniu tej uroczystości udziela Urząd Miasta Łodzi, który przygotowuje dzień później na rynku Manufaktury piknik legionowy z szeregiem towarzyszących imprez i rekonstrukcją historyczną wydarzeń.

Nie ma możliwości wymienienia wszystkich osób, zaangażowanych w realizację różnych elementów tych obchodów. Wśród społeczników, którzy z pasją oddają się ożywianiu pamięci Legionów i ich komendanta wspomnieć choćby trzeba trójkę.

Są to: Adam Przepałkowski, syn legionisty i żołnierza I Kompanii Kadrowej Zygmunta Przepałkowskiego - "Młota", przewodniczący zarządu głównego Związku Legionistów Polskich i Ich Rodzin; Stanisław Świerkowski - prezes Społecznego Komitetu Pamięci Józefa Piłsudskiego, historyk; Dariusz Nowiński - działacz Związku Strzeleckiego "Strzelec". Wymienić by trzeba i Lucjana Muszyńskiego, któremu obie te organizacje wiele zawdzięczają. On sam już blisko od roku nie żyje, ale był z ducha i z działania piłsudczykiem i w trwaniu pamięci o Legionach ma swoją zasługę.