Tysiąc lat dziejów Krakowa w pytaniach i odpowiedziach

„Zagadkowy Kraków” to podróż przez historię Krakowa w formie 500 pytań i odpowiedzi. Książka powstała jako pomoc dydaktyczna, ale może być lekturą dla każdego miłośnika dziejów miasta.

Jej korzenie sięgają lat 60. ubiegłego wieku, kiedy to Muzeum Historyczne Miasta Krakowa rozpoczęło organizowanie konkursu dla młodzieży szkół średnich pt. „Czy znasz Kraków?”. Jego uczestnicy podzieleni na trzyosobowe zespoły brali udział w wykładach i wycieczkach, zapoznawali się też z odpowiednimi lekturami.

W ten sposób przez trzy lata (jedna edycja konkursu trwała właśnie tyle) poznawali trzy wielkie epoki w dziejach miasta: średniowiecze, nowo­żytność oraz okres od XIX w. do roku 1918. Konkurs przyjął się i zyskał popularność.

W ponadpięćdziesięcioletniej jego historii wykłady dla uczestników prowadzili tak znakomici uczeni jak prof. Karol Estreicher i prof. Mirosław Francić (historyk z Uniwersytetu Jagiellońskiego, autor m.in. „Kalendarza dziejów Krakowa”), a także Leszek Ludwikowski (autor wielu przewodników po Krakowie).

Jak zauważa dyrektor Muzeum Historycznego Miasta Krakowa Michał Nieza­bitowski, dla oceniających zmagania członków jury każdorazowo zaskoczeniem był bardzo wysoki, wręcz uniwersytecki poziom przygotowania uczestników. Z czasem konkurs na stałe wpisał się w kalendarz krakowskich wydarzeń, a jego ranga i znaczenie zostały dostrzeżone przez władze.

W 1997 r. Rada Miasta Krakowa przejęła oficjalny patronat nad konkursem i rozszerzyła jego formułę. Od 2000 r. do udziału w rywalizacji została bowiem zaproszona także polonijna młodzież z Zachodu i Wschodu oraz zainteresowani cudzoziemcy.

W tym celu informację o konkursie rozpowszechniały za granicą polskie ambasady, konsulaty i ośrodki kulturalne. Dziś konkurs „Czy znasz Kraków” jest najstarszym konkursem historycznym w Krakowie, a jego organizacją zajmują się Muzeum Historyczne oraz Centrum Młodzieży im. dr. Henryka Jordana.

By ułatwić uczestnikom historycznych zmagań przygotowanie się do nich, a także dać im narzędzie do orientacji w ponadtysiącletniej historii miasta, organizatorzy wpadli na pomysł opracowania książki zawierającej zestaw pytań i odpowiedzi.

Inicjatorem takiej publikacji był wieloletni wicedyrektor Muzeum Historycznego Miasta Krakowa i przewodniczący jury konkursu Wacław Passowicz. Impulsem do jej napisania stał się natomiast zbliżający się rok 2000. Wtedy to Kraków zyskał zaszczytne miano Europejskiej Stolicy Kultury, a wśród licznych imprez, wydarzeń i obchodów z tym związanych znalazła się również kolejna edycja konkursu „Czy znasz Kraków?”.

I to właśnie dla potrzeb tego konkursu pracownicy Muzeum Historycznego (m.in. Wacław Passowicz, Michał Niezabi­towski, Piotr Hapan­owicz, Witold Turza, Anna Szałapak i in.), opierając się na swojej wiedzy i muzealnym doświadczeniu, opracowali książkę zatytułowaną „Zagadkowy Kraków”.

Do rąk czytelników trafiło właśnie jej trzecie (poprawione i uzupełnione) wydanie. W 50 rozdziałach zawiera ono 500 pytań i odpowiedzi prowadzących czytelnika przez dzieje miasta od jego początków aż do czasów współczesnych.

Osiem pierwszych rozdziałów to krótki, chronologiczny przegląd historii Krakowa od pradziejów do końca lat 80. (m.in. „W mrokach pradziejów – Kraków do 965 roku”, „Przed i po potopie – Kraków w XVII i XVIII wieku”, „W cieniu swastyki – Kraków w latach 1939–1945”).

Następne osiem rozdziałów poświęcone zostało najważniejszym zjawiskom w kulturze, architekturze i sztuce miasta na przestrzeni wieków (m.in. „Gmachy i gmaszyska – architektura Krakowa XIX–XX w.”, „Któż wypowie twoje piękno – Kraków literacki”, „Gdy zabrzmi trzeci gong – teatr krakowski i jego twórcy”).

Kolejna część dotyczy konkretnych krakowskich miejsc: Wawelu, Rynku Głównego, kamienic, parków, ogrodów, cmentarzy (m.in. „Jaka to kamienica?”, „Bramy, baszty i rondele”, „Krakowskie jurydyki i przedmieścia”). Za wszystkimi tymi miejscami kryją się często niezwykłe historie, barwne postaci, anegdoty.

Dalej autorzy zamieścili opowieści o ludziach żyjących kiedyś w Krakowie, zarówno tych zwykłych, jak kupcy, rzemieślnicy, żacy, jak i tych niezwykłych: królach, uczonych, artystach (m.in. „Cracovia Metropolia – Kraków królewski”, „Tworzył arcydzieła – Jan Matejko”, „Stanisław Wyspiański”).

Następne rozdziały poświęcone zostały tysiącu lat krakowskich Żydów, cudzoziemcom w Krakowie, historii krakowskiego przemysłu i sportu („Pasy Asy – Wisła Pany”), anegdotom o znanych ludziach, krakowskim legendom i krakowskim rekordom („Naj… naj… naj…).

„Same pytania są w pewnym sensie pretekstem do tego, aby przystępnie i syntetycznie omówić 500 wybranych zagadnień z dziejów Krakowa” – pisze we wstępie do książki dyrektor Muzeum Historycznego Michał Niezabitowski.

Czego więc można dowiedzieć się z „Zagadkowego Krakowa”? Ano na przykład tego, kiedy odbyło się pod Wawelem pierwsze nabożeństwo ewangelickie, od kiedy po Rynku Głównym nie jeżdżą tramwaje, kiedy Parnas znalazł się na Krupniczej i którego z krakowskich malarzy nazwano „Jackiem Symbolewskim”.

Albo też, o którym z krakowskich aktorów pisano: „Drobny, mały despota, dyrektor teatru, mistrz charakteryzacji”, ile pomników ma w Krakowie Tadeusz Kościuszko, czy Zygmunt Konieczny napisał operę i ile arrasów kupił król Zygmunt August. O ile odpowiedzi na część pytań są powszechnie znane (np. co wydarzyło się na krakowskich Oleandrach 6 VIII 1914 r.? albo czym była lista Schindlera?), to wiele innych nie jest już tak oczywistych.

Kto wie np., jak wyglądał Wawel w czasach Bolesława Wstydliwego, gdzie stoją w Krakowie zachowane wieże-lamusy, co oznacza nazwa „na goldzie” i kim byli serwitorzy? Odpowiedzi na wszystkie te pytania znajdują się w książce, a jej lektura siłą rzeczy jest bardzo ciekawa. Krótkie teksty czyta się szybko i z zainteresowaniem. Książka powstała wprawdzie jako pomoc dla uczestników konkursu, ale może być lekturą dla każdego miłośnika dziejów miasta.

Nie brakuje też w „Zagadkowym Krakowie” anegdot i ciekawostek. Przytoczmy kilka z nich. Mało brakowało, aby słynna kolekcja sztuki japońskiej zgromadzona przez Feliksa Jasieńskiego znalazła swą siedzibę w Warszawie. Jasieński tam urządził bowiem pierwszą jej wystawę. Jednak spotkała się ona tam z całkowitym niezrozumieniem, a nawet kpinami. Zirytowany kolekcjoner umieścił więc na wystawie napisy: „Nie dla bydła”, a w 1901 r. przeniósł się ze zbiorami do Krakowa…

1 kwietnia 1784 r. nad Krakowem pojawiła się „bania powietrzna”, czyli balon. Pomysłodawcą jego wypuszczenia był profesor UJ Jan Śniadecki, który postanowił powtórzyć doświadczenie przeprowadzone w Paryżu przez braci Montgolfier. „Bania wzniosła się na wysokość około 4700 m i utrzymywała się w powietrzu przez 33 minuty, krążąc nad Krakowem”, w końcu „blisko murów miasta, między Bramą Floriańską a Mikołajską furtą spadła”.

Gdy w 1896 r. rozpoczęto renowację kościoła św. Krzyża, wykonanie malowideł zlecono Stanisławowi Wyspiańskiemu, co artysta przyjął z entuzjazmem. W trakcie pracy okazało się, że koniecznie trzeba wykonać konserwację znajdujących się tam XVI-wiecznych fresków. Organizatorzy renowacji postanowili zlecić to tańszemu od Wyspiańskiego dekoratorowi Antoniemu Tuchowi.

Malarz był z tego wielce niezadowolony i postanowił odebrać od Tucha swoje rysunki z projektami. Gdy ten odmówił ich wydania, Wyspiański zwabił go do swojego domu, zamknął na klucz, a sam pobiegł do żony dekoratora i pod fałszywym nazwiskiem, rzekomo w imieniu męża, domagał się wydania rysunków. Tymczasem Tuch z okna mieszkania wezwał policję, narobił rabanu i groził procesem.

Sprawa groziła skandalem. „Utopić Tucha byłoby dla mnie przyjemnością, zabić – rozkoszą. Kiedyś to zrobię” – napisał Wyspiański w liście do Lucjana Rydla… Więcej takich smakowitych historii znaleźć można w najnowszym wydaniu „Zagadkowego Krakowa”.

[email protected]