Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Śladami Września 1939 w Ligocie. Dokumenty Wehrmachtu o walkach

Tomasz Borówka
Pomnik nad mogiłą na panewnickim cmentarzu to najbardziej widoma pamiątka września 1939
Pomnik nad mogiłą na panewnickim cmentarzu to najbardziej widoma pamiątka września 1939 Tomasz Borówka
Kilka starć towarzyszących wkraczaniu Niemców do Katowic miało miejsce w Ligocie. Ofiary walk i egzekucji spoczęły na cmentarzu przy Bazylice i w Lasach Panewnickich.

Wrzesień 1939 na Śląsku to temat kontrowersyjny i wciąż będący przedmiotem badań historyków. Nie inaczej jest z samym wkroczeniem Wehrmachtu do Katowic 4 września i oporem, jaki napotkali Niemcy na ulicach miasta. Mimo iż nie były to walki regularne (w mieście nie przebywał już wtedy niemal żaden oddział Wojska Polskiego), a raczej partyzanckie, i nie miały charakteru zwartej obrony, tylko partyzanckich w zasadzie potyczek, to generalnie rzecz biorąc w Katowicach strzelano całkiem często i gęsto. Takie wymiany ognia miały miejsce również w Ligocie. Są bezdyskusyjnym faktem i były relacjonowane w oficjalnych raportach uczestniczących w nich jednostek niemieckich.

Dokumenty takie są obecnie łatwo dostępne, a to za sprawą rewelacyjnej książki "Wrzesień 1939 r. w Katowicach, autorstwa dra Grzegorza Bębnika z katowickiego IPN. Zebrane w niej i fachowo opracowane źródła to w większości bezcenne świadectwa tamtych dramatycznych dni - nie tylko dla naukowców, ale i dla każdego pasjonata historii. Polecić tu zresztą wypada i całość opracowania, które wypadki września 1939 w Katowicach odtwarza z największą wśród dotychczasowych poświęconych im publikacji precyzją.

Cóż więc znajdziemy w nim o Ligocie? Na przykład bardzo ciekawą relację autorstwa kapitana Wolffa, dowódcy 5 kompanii 327 pułku piechoty z 239 Dywizji Piechoty. Jego jednostka prawdopodobnie ostrzelana została na wiadukcie kolejowym ponad torami - tam, gdzie ulica Piotrowicka staje się Ligocką. Nie był to wprawdzie ten wiadukt, po którym wielu z nas codziennie przejeżdża bądź przechodzi, jednak przyczółki i filar tego starego wciąż stoją tuż obok. Tak jak i nadal dostrzec można, którędy dawniej przebiegała nasypem droga. Tam to żołnierze kapitana Wolffa dostali się pod całkiem intensywny ogień (oficer ten pisze, że strzelano nie tylko ze zwykłych karabinów, ale też z lekkiego karabinu maszynowego), prowadzony z kamienic naprzeciwko wiaduktu. Dziś z tych domów pozostał już tylko jeden (oraz związane z nim zabudowania gospodarcze). Inny stał jeszcze na początku tego wieku. Niemcy odpowiedzieli silnym ogniem z broni maszynowej i wdarli się do kamienic. Paru przeciwników zbiegło, paru zaś (tak przynajmniej sądzono - później zostali zwolnieni z braku dowodów winy) pojmano. Wolff wystawił na moście posterunek karabinów maszynowych, by ubezpieczał dalszy przemarsz jednostki.

W innym źródle (Paweł Dubiel - "Wrzesień 1939 na Śląsku" - to stara, lecz w znacznej mierze wciąż cenna publikacja) czytamy o jeszcze jednym, wcześniejszym zdarzeniu w okolicy. W niedzielę 3 września w ówczesnej szkole przy ul. Hetmańskiej niemieccy bojownicy ogarnęli kolumnę sanitarną Polskiego Czerwonego Krzyża. Jej zatrzymanemu personelowi nic się nie stało, tyle że w późniejszym czasie wykorzystano go do pracy przy transporcie ciał poległych i zamordowanych. Autor wspomniał również o strzelaninie, do której doszło popołudniem 4 września przy pobliskiej ul. Załęskiej. Niemieccy żołnierze przy boisku piłkarskim KS Ligocianka (dziś to teren Euro-Centrum) znaleźli się pod celnym ogniem z lasu pod Załęską Hałdą. Kilku miało odnieść rany.
Można się natomiast zastanawiać, gdzie miało miejsce inne starcie, o którym zameldował dowódca 6 kompanii 327 pułku piechoty, kapitan nazwiskiem (chyba, gdyż nieczytelnie się podpisał) Teube. Według niego do potyczki tej doszło na przejeździe kolejowym w Ligocie. Niemców ostrzelano m.in. z położonych w pobliżu budynków fabrycznych i ze skraju lasu. O jaki przejazd więc chodzi? O ten na bocznicy kolejowej prowadzącej do huty Ida, czy może po prostu o przejazd w Piotrowicach? A może raczej jeszcze inny, na Zadolu?

Nie ma natomiast żadnych wątpliwości przy ulokowaniu następnego epizodu. Ktoś - trudno orzec, czy byli to saperzy z tylnych straży wycofującego się WP, czy też lokalna inicjatywa polskich bojowników - zniszczył przed nadejściem Niemców most nad Kłodnicą przy ul. Piotrowickiej . Kapitan Jalovy z 14 kompanii 372 pułku piechoty sprawozdaje wręcz, iż most ten zastano wysadzonym, co opóźniło marsz w kierunku Katowic. Niemiecki oddział rozpoznawczy zdołał jednak prowizorycznie naprawić przeprawę.

W Ligocie (czy też może już w praktycznie z nią tam zrośniętych Panewnikach) znajdują się też miejsca pamięci ofiar Września. To ich pomnik nad mogiłą na panewnickim cmentarzu (kiedyś anonimową) oraz miejsca masowych egzekucji w Lasach Panewnickich. W Dniu Wszystkich Świętych tym bardziej o nich pamiętajmy.

Historyczne fakty

Wehrmacht zajął Katowice 4 września 1939 r.
Wkraczająca do miasta niemiecka 239 Dywizja Piechoty była entuzjastycznie witana przez część Ślązaków. Ale propolska ich część przyjęła Wehrmacht ołowiem. Zorganizowanej obrony Katowic nie było, jednak doszło do szeregu starć. Najbardziej znane są te w rejonie Parku Kościuszki. Ich symbolem stała się Wieża Spadochronowa, z której faktycznie ostrzelano Niemców, choć trudno mówić o jakiejś jej epickiej obronie. Kilka takich właśnie potyczek miało też miejsce na terenie Ligoty.

Ofiary egzekucji w Lasach Panewnickich ekshumowano w 1947 r.
Trzy masowe mogiły odnaleziono dzięki relacji gajowego Franciszka Kuźnika. Spoczywały w nich ciała 46 osób. Dr Bębnik podaje w swej książce, że masowych leśnych grobów, o których istnieniu wiedziano i poznano ich lokalizację, było więcej. Zaniedbano jednak wtedy odpowiednio je oznaczyć i odnalezienie ich dziś byłoby bardzo trudne.


*Prawybory z DZ: Kto prezydentem? Kto burmistrzem? ZOBACZ i ZAGŁOSUJ
*Wybuch w kamienicy w Katowicach: Dlaczego doszło do wybuchu?
*Śmieszne, dziwne, nietypowe plakaty wyborcze, czyli dużo śmiechu [ZDJĘCIA]
*Najlepsza jednostka OSP w woj. śląskim ZAGŁOSUJ W PLEBISCYCIE FINAŁOWYM

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!