Świadczenia dla opiekunów niepełnosprawnych - nowe zasady

Za kilka miesięcy wszyscy uprawnieni opiekunowie osób niepełnosprawnych rezygnujący z pracy otrzymają świadczenie pielęgnacyjne. Obecnie świadczenie to przysługuje zasadniczo jedynie rodzicom, opiekującym się swoimi niepełnosprawnymi dziećmi, a i to pod warunkiem, że niepełnosprawność powstała we wczesnym okresie życia.

Konkretnie, świadczenie otrzymają osoby, które zrezygnują z pracy (lub jej nie podejmą) z powodu opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny, zaś ich dochód na osobę w rodzinie nie przekroczy 1 tys. zł. Wysokość świadczenia będzie też zależała od wieku osoby, którą zajmuje się opiekun. Opiekunowie osób, które nie ukończyły 18 lat (lub 25 lat, gdy się uczą) otrzymają na rękę 1.200 zł (brutto 1.638 zł) w 2015 r. oraz 1.300 zł (brutto 1.774 zł) od 2016 r. Po przekroczeniu tego wieku świadczenie opiekuńcze wyniesie 800 zł (brutto 1.092 zł).

Dla porównania: zasiłek dla opiekuna i specjalny zasiłek opiekuńczy, którymi państwo wspiera teraz opiekunów osób nie będących ich dziećmi, wynoszą obecnie 520 zł (brutto 710 zł). A zatem pomoc ze strony państwa dla opiekuna osoby dorosłej wzrośnie o 280 zł.

Przypomnijmy, że z punktu widzenia systemowego wsparcia ze strony państwa mamy obecnie do czynienia zasadniczo z dwiema grupami opiekunów, uprawnionymi do odrębnych świadczeń.

Pierwsza grupa to rodzice niepełnosprawnych dzieci, uprawnieni do świadczenia pielęgnacyjnego. Świadczenie to wypłacane jest w tym roku w stałej wysokości - 1.200 zł. Ważne jest jednak, aby niepełnosprawność dziecka powstała do ukończenia 18. lub 25. roku życia (w przypadku kontynuowania nauki).

I właśnie ten ostatni warunek zaważył na pilnej potrzebie zmiany obecnych przepisów, gdyż w październiku ubiegłego roku Trybunał Konstytucyjny uznał, że uzależnienie świadczenia pielęgnacyjnego dla opiekuna dorosłej osoby niepełnosprawnej od wieku, w którym powstała ta niepełnosprawność, jest niezgodne z Konstytucją RP.

Określenie „opiekun osoby dorosłej" może być mylące, gdy chodzi o rodziców sprawujących opiekę nad swoimi dziećmi, ale przecież rodzice mogą być w starszym wieku, zaś ich podopieczni - osobami dawno już dorosłymi.

Druga grupa objęta systemem wsparcia to opiekunowie dorosłych, otrzymujący specjalny zasiłek opiekuńczy. Zasiłek ten przysługuje w wysokości 520 zł. Niestety - warunkiem znacznie ograniczającym dostęp do tego zasiłku jest nieprzekroczenie kryterium dochodowego, które od 1 listopada ubiegłego roku zostało podwyższone z 623 zł do 664 zł w przeliczeniu na osobę w rodzinie, przy czym bierze się pod uwagę łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki. W efekcie liczba osób pobierających ten zasiłek jest niska (ok. 15 tysięcy w całym kraju).

Od 1 stycznia 2015 r. prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego przysługuje także tym opiekunom, którzy nie podejmują pracy ze względu na opiekę nad osobą niepełnosprawną, a nie tylko tym, którzy zrezygnowali z tego powodu z pracy. To ważna i korzystna zmiana, ponieważ wcześniej osobie od dawna bezrobotnej, która chciała się podjąć opieki, odmawiano wsparcia, gdyż nie było tutaj bezpośredniego związku między niepodjęciem pracy a potrzebą sprawowania opieki.

Zauważmy w tym miejscu, że osoba, która zamiast specjalnego zasiłku opiekuńczego otrzyma w przyszłości świadczenie pielęgnacyjne, zyska podwójnie: na wysokości świadczenia, które wzrośnie z 520 zł do 800 zł oraz na podwyższeniu progu kryterium dochodowego - z 664 zł do 1.000 zł.

Dodatkowo korzystniejsze mają też być inne przepisy. I tak rządowy projekt przewiduje zniesienie ograniczenia, że tylko jedna osoba w rodzinie może pobierać świadczenie pielęgnacyjne. Jeśli niepełnosprawnych jest więcej, to każdy opiekun z osobna będzie mógł wystąpić o wsparcie z gminy. Opiekunem będzie mógł także zostać emeryt (czy rencista) - ale ponieważ dostanie tylko różnicę między wysokością wsparcia na opiekę a swoją emeryturą, opłaci się to w wyjątkowo rzadkich przypadkach, gdy emerytura jest niższa niż wsparcie.

Czy nowe zasady wsparcia opiekunów są korzystniejsze niż stare? Z pewnością są takie, ale trudno uznać je za dostateczne. Wyobraźmy sobie na przykład sytuację samotnej kobiety pracującej na etacie, która po pracy opiekuje się dwojgiem stopniowo niedołężniejących rodziców, pobierających emerytury. Czy opłaca jej się zrezygnować z pracy, aby całkowicie poświęcić się opiece? Zacznijmy od tego, że w myśl nowych, korzystniejszych przecież zasad łączny dochód jej oraz rodziców musiałby nie przekroczyć trzech tysięcy złotych, co byłoby raczej trudne do spełnienia. A nawet, gdyby była to bariera do pokonania - czy 800 złotych świadczenia pielęgnacyjnego mogłoby wyrównać córce utratę etatu? Stanowczo daleko nam do państwa opiekuńczego...

Na zakończenie wspomnijmy, że dotychczasowi opiekunowie mają zachować prawa nabyte. Oznacza to, że osoby korzystające obecnie z pomocy państwa w formie świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekunów będą mogły wybrać, czy pozostać przy starym świadczeniu czy wybrać nowe. Nie jest to wybór pozorny, gdyż na przykład zasiłek dla opiekunów, przysługujący osobom, które po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z grudnia 2013 r. odzyskały odebrane im wcześniej wsparcie, przysługuje im niezależnie od dochodu. Może się zatem okazać, że świadczenie na nowych zasadach będzie poza ich zasięgiem.

Gdzie opiekun może ubiegać się o pieniądze? W tej samej gminnej instytucji, która wypłaca świadczenia rodzinne. Mogą to być ośrodki pomocy społecznej (OPS), centra pomocy rodzinie (CPR) lub odpowiednie wydziały urzędów miast/gmin.

Wsparcie finansowe dla osób niepełnosprawnych nie ogranicza do świadczeń dla ich opiekunów. Podopieczni mogą otrzymać zasiłek pielęgnacyjny, który pomaga pokryć część wydatków związanych z opieką, np. na leki i środki pielęgnacyjne. Obecnie wynosi on 153 zł miesięcznie. To niewiele, ale w potrzebie każda złotówka się liczy.

Dorosła osoba niepełnosprawna otrzymuje też zwykle rentę z tytułu niezdolności do pracy, a w razie trudnej sytuacji materialnej również dodatek mieszkaniowy (ok. 200 zł).

Z kolei niepełnosprawnemu dziecku, jeśli ukończy 18 lat, przysługuje renta socjalna. Jest to specjalne świadczenie dla osób, który nigdy nie opłacały składek na ZUS lub opłacały je krótko, a są całkowicie niezdolne do pracy. Obecnie renta socjalna wynosi 709 zł.