Nie masz szansy na emeryturę ani rentę? Sprawdź, czy dostaniesz świadczenie

Na początek zauważmy, że świadczenie przedemerytalne często bywa mylone z wcześniejszą emeryturą. Pamiętajmy więc, że wcześniejsza emerytura - przyznawana masowo w minionych latach a dziś, wskutek wygaszania przepisów, przyznawana już tylko nielicznym - to (w największym uproszczeniu) emerytura w wysokości "wypracowanej" przez daną osobę, ale przyznana jeszcze przed osiągnięciem przez nią powszechnego wieku emerytalnego. Dla oceny uprawnienia do wcześniejszej emerytury nie ma znaczenia sytuacja życiowa osoby starającej się o nią. Inaczej jest w przypadku świadczenia przedemerytalnego. Tu - oprócz wieku i stażu - znaczenie ma także sposób utraty ostatniego źródła utrzymania. Wysokość świadczenia jest w zasadzie zryczałtowana i nie zależy od stażu, wysokości zarobków, kapitału zgromadzonego na emeryturę.

Przechodząc do szczegółów, na otrzymanie świadczenia przedemerytalnego mogą liczyć jedynie te osoby, które spełnią wymogi ściśle określone przepisami. Wymogi te wiążą się z wiekiem oraz stażem ubiegającego się o przyznanie świadczenia, rodzajem ostatniego źródła utrzymania, okresem korzystania z tego źródła i przyczynami jego utraty. Osoby uprawnione do skorzystania ze świadczenia można podzielić na sześć grup:

1. Świadczenie zostanie przyznane osobom, które ostatnio minimum przez 6 miesięcy były zatrudnione w ramach stosunku pracy lub stosunku służbowego i straciły zatrudnienie w wyniku likwidacji zakładu pracy bądź z powodu niewypłacalności pracodawcy. Wymagany w tym przypadku wiek to 56 lat w przypadku kobiet i 61 lat w przypadku mężczyzn. Minimalny staż wynosi 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.

2. Osoby, które ostatnio przez co najmniej 6 miesięcy były zatrudnione w ramach stosunku pracy bądź stosunku służbowego i straciły zatrudnienie w wyniku likwidacji zakładu pracy lub z powodu niewypłacalności pracodawcy, mają też szansę przejść na świadczenie niezależnie od wieku. Dotyczy to kobiet, które mają nie mniej niż 34 lata stażu i mężczyzn ze stażem nie krótszym niż 39 lat. Staż pracy liczy się tu do 31 grudnia roku poprzedzającego rozwiązanie stosunku pracy lub stosunku służbowego.

3. W przypadku osób zwolnionych z przyczyn dotyczących zakładu pracy, które mają 30-letni staż pracy (kobieta) lub 35-letni staż (mężczyzna), świadczenie może być przyznane pod warunkiem, że mają ukończony 55. rok życia (kobieta) bądź 60. rok życia (mężczyzna). Dodatkowym wymogiem jest to, by osoby takie przez co najmniej 6 ostatnich miesięcy przed utratą źródła utrzymania, były zatrudnione w ramach stosunku pracy lub stosunku służbowego.

Kolejne grupy objęte przepisami ustawy z 30 kwietnia 2004 roku o świadczeniach przedemerytalnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 roku poz. 170) to:

4. Osoby zatrudnione ostatnio nie krócej niż przez 6 miesięcy w ramach stosunku pracy, które zostały zwolnione z przyczyn dotyczących zakładu pracy, mogą dostać świadczenie niezależnie od wieku, jeśli mają co najmniej 35-letni staż pracy w przypadku kobiet lub 40-letni w przypadku mężczyzn.

5. Świadczenie może zostać przyznane także tym, którzy ostatnio przez co najmniej 24 miesiące bez przerwy prowadzili własną działalność gospodarczą, a dodatkowo spełniają wymogi związane z wiekiem i stażem. W przypadku kobiet wymagany wiek wynosi 56 lat, a staż - 20 lat. Od mężczyzn przepisy wymagają ukończenia 61. roku życia i 25 lat stażu. Wymaga się także, aby przyczyną utraty źródła dochodów z prowadzenia własnej działalności gospodarczej było ogłoszenie upadłości.

6. Po spełnieniu określonych prawem warunków, świadczenie przedemerytalne może otrzymać osoba, która ostatnio przez minimum 5 lat bez przerwy pobierała rentę z tytułu niezdolności do pracy, po czym utraciła do niej prawo. Pierwszym warunkiem jest legitymowanie się w dniu utraty prawa do renty odpowiednim wiekiem i stażem. Wiek to 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn. Wymagany staż wynosi odpowiednio 20 i 25 lat. Drugi warunek związany jest z zarejestrowaniem się w powiatowym urzędzie pracy. Były rencista ma szansę na świadczenie przedemerytalne, jeśli zarejestruje się w ciągu 30 dni od dnia utraty renty.

Wspominaliśmy o tym, że prawo do świadczenia wiąże się z pewną przymusową sytuacją życiową wynikającą z przyczyny utraty ostatniego źródła utrzymania. Stąd też np. w przypadku pracowników wymaga się, by rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło z przyczyn niezależnych od pracownika, zaś w przypadku przedsiębiorcy konieczne jest przeprowadzanie procedury upadłościowej. Nie wystarczy po prostu podjęcie decyzji o zakończeniu prowadzenia własnej firmy.

Pamiętajmy, że świadczenie przedemerytalne nie będzie wypłacane bezpośrednio po utracie pracy, prawa do renty bądź doprowadzeniu do końca procedury upadłościowej przedsiębiorstwa. Zgodnie z przepisami rozpoczęcie wypłat poprzedza półroczna karencja. W jej trakcie należy być zarejestrowanym jako bezrobotny w powiatowym urzędzie pracy i pobierać zasiłek dla bezrobotnych. Dopiero po upływie półrocznego okresu można złożyć w ZUS wniosek o świadczenie przedemerytalne.

Świadczenie nie zostanie przyznane tym osobom, które:
- w trakcie pobierania zasiłku dla bezrobotnych odmówiły bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji zatrudnienia (a także innej pracy zarobkowej) lub udziału w pracach interwencyjnych albo robotach publicznych,
- co prawda przez pół roku pobierały zasiłek dla bezrobotnych, ale po upływie tego okresu straciły status bezrobotnego (na przykład znalazły zatrudnienie).

Po 6 miesiącach od zarejestrowania w powiatowym urzędzie pracy, wystawiony zostanie dokument poświadczający, jak długo osoba zainteresowana skorzystaniem ze świadczenia przedemerytalnego korzystała z zasiłku dla bezrobotnych.

Od daty wystawienia tego dokumentu zaczyna liczyć się 30-dniowy termin, w którym trzeba wystąpić do ZUS z wnioskiem o świadczenie przedemerytalne. Wyjątek dotyczący terminu wystąpienia z wnioskiem dotyczy jedynie osób, które przed upływem 6-miesięcznego okresu karencji zostały zatrudnione, skierowane do pracy interwencyjnej lub robót publicznych (chodzi o okresy zatrudnienia, prac i robót, które są wliczane do karencji) i wykonywały wymienione zajęcia akurat wówczas, gdy mijał półroczny okres. One na złożenie wniosku mają 14 dni od zakończenia zatrudnienia, prac interwencyjnych lub robót publicznych.

Wniosek o świadczenie należy złożyć w jednostce ZUS właściwej dla swojego miejsca zamieszkania. Składa się go na formularzu ZUS Rp-26 (można go otrzymać w każdej jednostce ZUS lub pobrać ze strony internetowej www.zus.pl). Do wniosku trzeba dołączyć niezbędne dokumenty:
- wspomniany dokument wydany przez powiatowy urząd pracy;
- świadectwo pracy wskazujące podstawę prawną rozwiązania stosunku pracy lub stosunku służbowego (a jeśli w świadectwie brak takich informacji - dokument pozwalający na ustalenie przyczyn uzasadniających rozwiązanie stosunku pracy);
- postanowienie sądu o ogłoszeniu upadłości, w przypadku osób, które prowadziły pozarolniczą działalność;
- dokument potwierdzający wykonywanie umowy zlecenia, umowy o dzieło lub innej pracy zarobkowej;
- zaświadczenie powiatowego urzędu pracy o dacie zarejestrowania osoby, która utraciła prawo do renty;
- świadectwo pracy potwierdzające fakt zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych;
- decyzję wydaną przez powiatowy urząd pracy o utracie prawa do zasiłku dla bezrobotnych (w przypadku osób, które utraciły to prawo z powodu upływu okresu, na jaki zasiłek został przyznany);
- zaświadczenia, świadectwa pracy, legitymacje ubezpieczeniowe, zeznania świadków (złożone na druku ZUS Rp-8) i inne dowody potwierdzające staż pracy (ewentualnie także osiągnięty poza Polską).