Emerytura dla osób, które pracowały za granicą

Koordynacja nie kończy się zresztą na emeryturach i rentach z tytułu niezdolności do pracy - do świadczeń realizowanych przez ZUS, a podlegających unijnej koordynacji, należą również: renta rodzinna, dodatek pielęgnacyjny, dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej, renta z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową wraz z dodatkami, renta rodzinna powypadkowa, zasiłek pogrzebowy.

Przepisy koordynacyjne dotyczą w szczególności dość częstego przypadku, gdy osoba zainteresowana uzyskaniem tzw. starej emerytury nie posiada okresu ubezpieczenia w Polsce wystarczającego do uzyskania tego świadczenia, czyli 25 lat dla mężczyzn i 20 lat dla kobiet. Przepisy unijne umożliwiają wtedy uwzględnienie przez ZUS okresów pracy za granicą#- dotyczy to nawet okresów krótszych niż rok.

W jaki sposób oblicza się emeryturę z uwzględnieniem zagranicznych okresów ubezpieczenia? W pierwszej kolejności ZUS oblicza teoretyczną kwotę emerytury, jaka przysługiwałaby zainteresowanej osobie, gdyby pracowała w Polsce tak długo, jak wynosi jej łączny staż. Innymi słowy, gdyby wszystkie okresy przepracowane za granicą przepracowała w Polsce.

Następnie ZUS oblicza stosunek długości okresów przepracowanych w Polsce do długości całego stażu. Mnożąc ten stosunek przez wysokość teoretycznej emerytury, uzyskuje się ostatecznie emeryturę tzw. proporcjonalną, która stanowi zależne świadczenie.

Przykład. Józef urodził się przed 1 stycznia 1949 roku. W Polsce przepracował 13 lat, w Irlandii 12 lat, w Niemczech 3 lata. Gdyby uwzględnić tylko polski okres ubezpieczenia, w momencie przejścia na emeryturę Józef nie spełni warunku posiadania minimalnego okresu składkowego i nieskładkowego, uprawniającego do świadczenia, wynoszącego dla mężczyzn 25 lat. Ale ponieważ ZUS doliczy mu okresy zatrudnienia za granicą, jego łączny staż ubezpieczeniowy wyniesie 28 lat, czyli więcej od wymaganego w Polsce minimum.

Najpierw ZUS obliczy mu emeryturę teoretyczną - w taki sposób, jakby łączny okres ubezpieczenia został przebyty w Polsce, czyli uwzględniając pełne 28 lat stażu. Następnie obliczy faktyczną kwotę emerytury, uzwględniając stosunek polskiego okresu ubezpieczenia do całego stażu. W efekcie wyliczona kwota emerytury teoretycznej zostanie pomnożona przez wskaźnik 13/28.

Podstawę wymiaru takiej emerytury stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego z kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę.

Jeżeli w okresie 20-lecia, z którego należy wskazać 10 kolejnych lat do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia, ubezpieczenie w Polsce jest przerwane okresami pełnych lat kalendarzowych ubezpieczenia za granicą w państwach, z którymi została zawarta umowa międzynarodowa, do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia należy przyjąć 10 kolejnych lat kalendarzowych#- z pominięciem pełnych lat ubezpieczenia za granicą.

Na wniosek osoby zainteresowanej podstawę wymiaru emerytury stanowić może także przeciętna podstawa wymiaru składki, na podstawie polskich przepisów prawnych, z okresu 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem złożenia wniosku o emeryturę, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniom w Polsce.

Jeżeli osoba występująca o starą emeryturę przepracowała w Polsce na tyle długo, że wystarczy jej to do uzyskania świadczenia, okresy pracy za granicą zostaną pominięte. Gdyby jednak okazało się, że uwzględnienie zagranicznego stażu podniesie wysokość emerytury, ZUS będzie musiał ten staż doliczyć i wypłacać wyższą kwotę.

Instytucje ubezpieczeniowe innych państw, w których również przebyte zostały okresy ubezpieczenia, ustalą prawo i obliczą wysokość emerytury, stosując przepisy prawne obowiązujące w tych państwach, z zastosowaniem - jeśli będzie to konieczne - przepisów unijnych, dotyczących uwzględniania okresów ubezpieczenia lub zamieszkania przebytych w innych państwach członkowskich, a więc również w Polsce.

W przypadku osób zamieszkujących Polskę, otrzymujących emeryturę proporcjonalną na podstawie polskich przepisów i równolegle dostających zagraniczne świadczenie emerytalne czy rentowe - jeśli suma tych świadczeń jest mniejsza od polskiego minimum emerytalnego, ZUS musi do tego minimum dopłacić.

Uwzględnianie okresów ubezpieczenia za granicą nie dotyczy tzw. nowej emerytury, wypłacanej osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 roku. Mówiąc najkrócej, wysokość nowej emerytury zależy tylko od polskich okresów ubezpieczenia. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, by ubiegać się wtedy o emeryturę w innych państwach Unii, na podstawie wypracowanych w danym kraju okresów zatrudnienia, o ile spełnia się wymagane tam prawem warunki - w szczególności te, które dotyczą minimalnego stażu. Pamiętajmy bowiem, że w państwach Zachodu emerytury nie są na ogół oparte na zdefiniowanej składce, jak w Polsce lecz zwykle zależą od stażu i zarobków.

Unijna koordynacja też może nam wtedy ułatwić życie: występując o zagraniczną emeryturę, wystarczy zgłosić się do ZUS w Polsce. Na nasz wniosek ZUS skompletuje dokumentację dla zagranicznego ubezpieczyciela i prześle go za granicę.

Przykład. Pan Roman osiągnął zgodny z polskim prawem wiek emerytalny, który w jego przypadku wynosi 65,5 roku. Przepracował 30 lat w Polsce i 7 lat w jednym z krajów Unii. W Polsce należy mu się nowa emerytura, zależna od zgromadzonego przez niego na koncie i subkoncie w ZUS (i ewentualnie w OFE) kapitału składkowego, odpowiednio zwaloryzowanego. Dodatkowo pan Roman może także wystąpić - za pośrednictwem ZUS - o emeryturę w kraju, w ktorym przepracował 7 lat. Jeśli to była na przykład Norwegia - dostanie ją na podstawie przepracowanego tam stażu, gdyż spełnia warunki norweskiego minimum, które wynosi 3 lata ubezpieczenia między 16. a 66. rokiem życie. Jeśli to była np. Hiszpania, do minimalnego stażu obowiązującego w Hiszpanii zabraknie mu 8 lat. Ale od czego jest koordynacja unijna? Na jej podstawie hiszpański odpowiednik ZUS uwzględni panu Romanowi staż pracy w Polsce i wypłaci hiszpańską emeryturę obliczoną proporcjonalnie do okresu, który przepracował w Hiszpanii.

Warto zatem, abyśmy znali minimalne warunki wymagane w danym kraju Unii Europejskiej od emeryta.